Беларусь
Deutschland
United States
France
Қазақстан
Lietuva
Россия
ประเทศไทย
Украина
Жібеккөбелек лат Bombyx mori тұқымдасының жібектің өндірісінде маңызыды экономикалық рөлін атқаратын көбелек Қытайда 300
Жібеккөбелек
Жібеккөбелек (лат. Bombyx mori) — тұқымдасының жібектің өндірісінде маңызыды экономикалық рөлін атқаратын көбелек. Қытайда 3000 жыл б.з.д. пайдалана басталған. Осы күндерге дейін жібеккөбелекті бастапқы жабайы түрі Шығыс Азияда: Қытайдың солтүстік облыстарында және Ресейдің Приморский крайда жабайы түрінде таралған.
| Жібеккөбелек | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
  | ||||||||||||||
| Үй жануары | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Bombyx mori (Linnaeus, ) | ||||||||||||||
|
Қолға үйретілген түрі – () маңызы зор. Ол Қазақстанның оңтүстігінде (Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл облысы) өсіріледі. Қанатын жайғандағы ұзындығы 4 – 6 см, ақ түсті. Ұрпақ беруіне қарай моно және болып бөлінеді. Жұмыртқасы қыстап шығады. Пілләдан шыға салысымен шағылысады. Ұрғашысы 2 – 3 тәулікте 500 – 700 жұмыртқа салады. Жұмыртқаның даму кезеңі 10 – 12 тәулікке созылады. жалаңаш, жотасының артқы бөлімінде мүйізгек өскін болады, тұт ағашы жапырағымен қоректенеді. Жұлдызқұрттар қуыршаққа айналар алдында өздерінен бөлінетін жібек талшықтарын піллә құруға жұмсайды. Өте берік, ұзындығы 1000 – 1500 м жібек талшығынан тұратын пілләні 3 тәулікте түзеді. Бұл талшықтар жұлдызқұрттарының өрмек бездерінен бөлінеді. құрамында күрделі кешені болуына байланысты өте берік әрі . (созылғыштық) қасиетке ие болады. Олардан әйгілі алады. Ұрғашыларына қарағанда еркектерінде жібек талшығы 20%-ға көп болады. Қуыршағы 10 тәулікте дамиды. б.з.б. 3-мыңжылдықта Қытайда қолдан өсірілген. Қазіргі кезде Жапонияда, Қытайда, Үндістанда, Кореяда, өсіріледі. Тұт Жібек көбелегінің пілләсі жібек мата тоқу үшін пайдаланылады. Жібек көбелегінің кейбір түрлері (сақиналы, дара) жеміс ағаштарына, ал және Шығыс Қазақстан, Павлодар облыстарындағы қылқан жапырақты ормандарда болады. Өсімдіктерге зиян келтіреді.
Биологиялық сипаттама
Салыстырмалы түрде қарағанда - ірі көбелек, қанатын жазған кездегі ені 40-60мм. Түсі - сатал ақ. Алдынғы қанаттарының сырт жағында ойық бар. Мұрттары тараққа ұқсаған ирек тісті.
Бұл көбелектердің ерекшелігі - іс жүзіде ұшу қабылетін жоғалтқан. Және де афагия бақыланады - ауыз қуысы жетілмегендіктен көбелек өмір бойы азықтанбайды. Ұрғашы көбелек бір салғада 500-700 жұмыртқа салады. Жұмыртқадан шыққан жұлдызқұрт тез өсіп 26-32 күнде дамып шығады. Осы уақыттың ішінде 4 рет түлеп үлгереді. Соңғы түлегеннен кейін түсі сарғаяды. Жұлдызқұрт тек түт ағаштың жапырақтарымен көректенеді. Көбелекке айналған кезінде жұлдызқұрт піллә тоқиды, жібектің ұзыдығы 300-500 метрден 1500 метрге дейін болады. Пілләнің түсі түрлі болуы мүмкін: қызғылт, жасыл немесе сары. Өнеркәсіп үшін тек ақ түсті жібекті пайдаланады. 15-18 күні пілләдан көбелек шыгады. Бірақ бұл сатыға жібеккөбелекті жеткізбейді: пілләні 2-2,5 сағат 100 °C температурада ұстап ішіндегі жұлдызқұртын өлтіреді. Бір жағынан жібек жібін ажырату процессін де жеңілдетеді.
Пайдалануы
Жібек шығару жеңіл өнеркәсібінен басқа жібеккөбелектің құрттарын Қытайда азық ретінде қуырып қолданады. Қытай халық медицинада жұлдызқұрттарын кептіріп, әр түрлі дәрілік жиынтыққа қосып ем ретінде пайдаланады.
Сыртқы сілтемелер
- Стриганова Б. Р., Захаров А. А. Пятиязычный словарь названий животных: Насекомые (латинский-русский-английский-немецкий-французский) / Под ред. д-ра биол. наук, проф. Б. Р. Стригановой. — М.: РУССО, 2000
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Жібеккөбелек |
- Қазақ энциклопедиясы
Автор: www.NiNa.Az
Жарияланған күні:
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, seks, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zhibekkobelek lat Bombyx mori tukymdasynyn zhibektin ondirisinde manyzydy ekonomikalyk rolin atkaratyn kobelek Қytajda 3000 zhyl b z d pajdalana bastalgan Osy kүnderge dejin zhibekkobelekti bastapky zhabajy tүri Shygys Aziyada Қytajdyn soltүstik oblystarynda zhәne Resejdin Primorskij krajda zhabajy tүrinde taralgan ZhibekkobelekҮj zhanuaryDүniesi ZhanuarlarZhamagaty BuynayaktylarTaby ZhәndikterSaby Қabyrshak kanattylarTukymdasy Tegi Tүri B moriBombyx mori Linnaeus Phalaena mori Linnaeus 1758 Bombyx arracanensis Moore amp Hutton 1862 Bombyx brunnea Grunberg 1911 Bombyx croesi Moore amp Hutton 1862 Bombyx fortunatus Moore amp Hutton 1862 Bombyx meridionalis Wood Mason 1886 Bombyx sinensis Moore amp Hutton 1862 Bombyx textor Moore amp Hutton 1862 Қolga үjretilgen tүri manyzy zor Ol Қazakstannyn ontүstiginde Ontүstik Қazakstan Zhambyl oblysy osiriledi Қanatyn zhajgandagy uzyndygy 4 6 sm ak tүsti Ұrpak beruine karaj mono zhәne bolyp bolinedi Zhumyrtkasy kystap shygady Pillәdan shyga salysymen shagylysady Ұrgashysy 2 3 tәulikte 500 700 zhumyrtka salady Zhumyrtkanyn damu kezeni 10 12 tәulikke sozylady zhalanash zhotasynyn artky boliminde mүjizgek oskin bolady tut agashy zhapyragymen korektenedi Zhuldyzkurttar kuyrshakka ajnalar aldynda ozderinen bolinetin zhibek talshyktaryn pillә kuruga zhumsajdy Өte berik uzyndygy 1000 1500 m zhibek talshygynan turatyn pillәni 3 tәulikte tүzedi Bul talshyktar zhuldyzkurttarynyn ormek bezderinen bolinedi kuramynda kүrdeli kesheni boluyna bajlanysty ote berik әri sozylgyshtyk kasietke ie bolady Olardan әjgili alady Ұrgashylaryna karaganda erkekterinde zhibek talshygy 20 ga kop bolady Қuyrshagy 10 tәulikte damidy b z b 3 mynzhyldykta Қytajda koldan osirilgen Қazirgi kezde Zhaponiyada Қytajda Үndistanda Koreyada osiriledi Tut Zhibek kobeleginin pillәsi zhibek mata toku үshin pajdalanylady Zhibek kobeleginin kejbir tүrleri sakinaly dara zhemis agashtaryna al zhәne Shygys Қazakstan Pavlodar oblystaryndagy kylkan zhapyrakty ormandarda bolady Өsimdikterge ziyan keltiredi Biologiyalyk sipattamaSalystyrmaly tүrde karaganda iri kobelek kanatyn zhazgan kezdegi eni 40 60mm Tүsi satal ak Aldyngy kanattarynyn syrt zhagynda ojyk bar Murttary tarakka uksagan irek tisti Bul kobelekterdin ereksheligi is zhүzide ushu kabyletin zhogaltkan Zhәne de afagiya bakylanady auyz kuysy zhetilmegendikten kobelek omir bojy azyktanbajdy Ұrgashy kobelek bir salgada 500 700 zhumyrtka salady Zhumyrtkadan shykkan zhuldyzkurt tez osip 26 32 kүnde damyp shygady Osy uakyttyn ishinde 4 ret tүlep үlgeredi Songy tүlegennen kejin tүsi sargayady Zhuldyzkurt tek tүt agashtyn zhapyraktarymen korektenedi Kobelekke ajnalgan kezinde zhuldyzkurt pillә tokidy zhibektin uzydygy 300 500 metrden 1500 metrge dejin bolady Pillәnin tүsi tүrli boluy mүmkin kyzgylt zhasyl nemese sary Өnerkәsip үshin tek ak tүsti zhibekti pajdalanady 15 18 kүni pillәdan kobelek shygady Birak bul satyga zhibekkobelekti zhetkizbejdi pillәni 2 2 5 sagat 100 C temperaturada ustap ishindegi zhuldyzkurtyn oltiredi Bir zhagynan zhibek zhibin azhyratu processin de zhenildetedi PajdalanuyZhibek shygaru zhenil onerkәsibinen baska zhibekkobelektin kurttaryn Қytajda azyk retinde kuyryp koldanady Қytaj halyk medicinada zhuldyzkurttaryn keptirip әr tүrli dәrilik zhiyntykka kosyp em retinde pajdalanady Syrtky siltemelerStriganova B R Zaharov A A Pyatiyazychnyj slovar nazvanij zhivotnyh Nasekomye latinskij russkij anglijskij nemeckij francuzskij Pod red d ra biol nauk prof B R Striganovoj M RUSSO 2000Ortakkorda bugan katysty media fajldar bar ZhibekkobelekҚazak enciklopediyasy